O ziomku młody! Podnieś garstką ziemi,
Z tych Polsce miłych Pierzchowca zagonów,
Przytul do serca – a wnet pulsy twemi
Zatętni w piersi pieśń Legionów!
– J. Niwicki z Kierlikówki
W sielskim pejzażu Pogórza Wielickiego, nad wijącą się wstęgą Raby położona jest wieś Pierzchowiec. Rozgłos swój zawdzięcza temu, że jest gniazdem rodowym sławnego Jana Henryka Dąbrowskiego, który tutaj ujrzał świat 21 sierpnia 1755 r. w rodzinnym dworku. Od młodych lat związany był z wojskiem… Generał w
powstaniu Kościuszkowskim, twórca i wódz napoleońskich Legionów Polskich we Włoszech oraz współtwórca armii Księstwa Warszawskiego, pogromca prusaków. Pamięć o nim była tu ciągle żywa, czego świadectwem jest jego pomnik i okazały kopiec.
Pomnik z kamienia pińczowskiego, wzniesiony w drugiej połowie XIX w., tworzy na cokole wysoki graniastosłup. Szczyt jego wieńczą czako ułańskie, szabla, zwój map wojskowych, ładownica z orłem, wieniec laurowy i Krzyż Legii Honorowej. Na frontowej ścianie umieszczony jest herb Dąbrowskiego – Panna, a poniżej napis:
TU W PIERZCHOWCU WE DWORZE URODZIŁ SIĘ 21 SIERPNIA 1755 R.
NACZELNIK LEGIONÓW POLSKICH GENERAŁ JAN HENRYK DĄBROWSKI
Na drugiej ścianie pomnika, pod herbami Korony i Litwy, wyryto kilka wersów Mazurka Dąbrowskiego. Pomnik otaczają słupki połączone łańcuchami oraz żelazne ogrodzenie wykonane przez żołnierzy z częstochowskiej jednostki, której patronuje gen. Dąbrowski. Fundatorami pomnika byli Ignacy Kraszewski, Ignacy Dębicki, Roman Włodek, Anastazy Benś i inni. Poświęcono go w 1872 r., w 75. rocznicę utworzenia Legionów Polskich we Włoszech i w 54. rocznicę śmierci ich twórcy. Projektantem i wykonawcą pomnika był krakowski rzeźbiarz Edward Stehlik.
W tym samym czasie nieopodal pomnika ludność Pierzchowca i pobliskich wsi wzniosła kopiec pamięci, dając w ten sposób wyraz hołdu dla swego krajana. Kopiec ten został zniszczony pod koniec II wojny światowej, ale przetrwała pamięć o nim, a myśl jego odbudowy nurtowała Pierzchowian. Przy wsparciu Zarządu Głównego inicjatywę wykonania kopca wzięło na siebie Małopolskie Stowarzyszenie MTMD w Krakowie. Komitetem Budowy kierował prezes Stowarzyszenia prof. dr hab. Kazimierz Bielenin. W sierpniu 1995 r. budowę kopca rozpoczęli żołnierze 3. pułku saperów z Dębicy. 15 czerwca 1996 r. wmurowano kamień węgielny. Mszę świętą celebrował ks. biskup Adam Małysiak, w uroczystości uczestniczyło ponad 20 pocztów sztandarowych, a wojsko zaciągnęło wartę honorową przy pomniku generała Dąbrowskiego. W specjalnej niszy u podstawy kopca złożono akt erekcyjny, rys historyczny budowy kopca, imienny wykaz osób i instytucji, które wspierały finansowo to dzieło oraz medal Brzeskiego Towarzystwa „Gryf”. Dr Aleksandra Mianowska odczytała akt erekcyjny, którego słowa brzmiały:
„W 1872 roku w Pierzchowcu, w miejscu urodzenia gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, twórcy Legionów Polskich we Włoszech wzniesiono kopiec i ustawiono pomnik. Pomnik przetrwał do dzisiaj, natomiast kopiec w czasie okupacji hitlerowskiej uległ zniszczeniu. W dniu dzisiejszym, 15 czerwca 1996 r., wypełniając wolę społeczeństwa, kładziemy kamień węgielny pod budowę nowego kopca, który stanie się dowodem pamięci Polaków o gen. Janie Henryku Dąbrowskim. Zasadniczy ciężar budowy pod względem technicznym spoczywa na Wojsku Polskim, a w szczególności na 3. pułku saperów z Dębicy. Ze wszystkich cmentarzy, gdzie spoczywają Ci, co polegli za Tę, co nie zginęła, a więc pól bitewnych, obozów koncentracyjnych, łagrów i innych miejsc kaźni oraz kopców, począwszy od tych prasłowiańskich do dwudziestowiecznych zostanie przywieziona ziemia i włączona do rodzinnej gleby Pierzchowca. W symbolicznym sypaniu kopca weźmie udział młodzież, w tym młodzież zorganizowana w harcerstwie, nie tylko w kraju, ale spoza granic obecnej Polski. Inicjatywę wybudowania kopca wysuwaną przez wiele osób podjęło Stowarzyszenie Miłośników Tradycji Mazurka Dąbrowskiego przy pełnej aprobacie obecnych władz Urzędu Gminnego w Gdowie. Wyłoniony Komitet Budowy Kopca w Pierzchowcu łącznie z przedstawicielami miejscowej ludności przewiduje, że zakończenie dzieła wznoszenia kopca nastąpi 15 lipca 1997 r., w dwusetną rocznicę powstania „Pieśni legionów” autorstwa Józefa Wybickiego. Pieśni, która stała się już w okresie powstania listopadowego hymnem narodowym, a w Polsce Niepodległej, od 1926 roku Polskim Hymnem Państwowym.
Nie wątpimy, że hymn „Jeszcze Polska nie zginęła” pozostanie hymnem państwowym dopóki Polska istnieć będzie.
Wójt Gminy Gdów: Tadeusz Witkowski
Prezes Małopolskiego SMTMD: Kazimierz Bielenin
Kraków, Gdów, Pierzchowiec, 15 czerwca 1996 r.”
Dokumenty włożono do łuski pocisku armatniego o średnicy 152 mm i długości 500 mm, z wygrawerowaną inskrypcją:
W 200-lecie Mazurka Dąbrowskiego, generałowi J. H. Dąbrowskiemu
– Krakowski Okręg Wojskowy i społeczeństwo. Pierzchowiec 1996–1997
Następnie wmurowano 20 cegieł z nazwiskami członków honorowych Komitetu oraz 14 cegieł z nazwiskami osób i instytucji, które wspomogły budowę kopca. Część oficjalną zakończył hymn państwowy odegrany przez orkiestrę i odśpiewany przez uczestników uroczystości. Młodzież ze Szkoły Podstawowej w Pierzchowie im. gen. J. H. Dąbrowskiego przygotowała inscenizację słowno-muzyczną, a poezję związaną z historią Legionów recytowała dr A. Mianowska. Młodzież Pierzchowa złożyła pierwszą urnę z rodzinną ziemią pod kopiec generała, a następnie z ziemią z Żywca, z miejsca przysięgi Legionów Józefa Piłsudskiego w 1914 r. oraz z miejsc pamięci narodowej w Płocku, Kielcach i Tczewie. Postanowiono, że grupy młodzieży przywożące w przyszłości ziemię na kopiec będą otrzymywać plakietki i dyplomy. Wiosną 1997 r. przeprowadzono roboty wykończeniowe. Ręcznie wyprofilowano figurę stożka i obsiano go trawą. Wykonano i utwardzono ścieżkę serpentynową na szczyt umocniony żelbetową płytą o średnicy 2,5 m, a na jej obwodzie osadzono żeliwne słupki ozdobne, których wierzchołki połączono łańcuchami. W środkowej części płyty na cokole umieszczono obelisk o wysokości 1,5 m, na którym wykuto bliskie każdemu Polakowi słowa: „Jeszcze Polska nie umarła kiedy my żyjemy”.
Kopiec ma 7 m wysokości (łącznie z obeliskiem 8,9 m), średnicę 21 m i obwód u dołu 66 m. Od pomnika oddalony jest o 38 m. Poświęcenia i odsłonięcia kopca dokonano w 200. rocznicę powstania Mazurka Dąbrowskiego, 7 września 1997 r. Stożek przystrojono szarfami w barwach narodowych i polnymi kwiatami oraz flagą. Na uroczystości obecni byli przedstawiciele parlamentarzystów, władz wojewódzkich, Dowództwa KOW i krakowskich uczelni. Przybyło 25 pocztów sztandarowych, delegacje młodzieży ze szkół z kraju i zagranicy noszących imię gen. J. H. Dąbrowskiego oraz kompania reprezentacyjna Wojska Polskiego. Po nabożeństwie i poświęceniu kopca odśpiewano przy dźwiękach orkiestry hymn narodowy, wygłoszono wiele przemówień skierowanych głównie do młodych Polaków, po czym u podnóża kopca, przy kamiennej płycie, w ciszy przerywanej łoskotem werbli ponad 30 delegacji złożyło urny z ziemią uświęconą krwią Polaków, m. in. z Wileńszczyzny, Huculszczyzny, z Katynia oraz cmentarzy żołnierzy WP w Jerozolimie, Monte Cassino, Falaise, Arnhem. W czasie apelu poległych wzywano żołnierzy Legionów Dąbrowskiego i pokoleń walczących o niepodległość, których pamięć uczczono salwą honorową. Gremialny śpiew Roty przy akompaniamencie orkiestry zakończył część oficjalną, następnie w centrum Pierzchowa wystąpił zespół Wojska Polskiego.
Ośrodkiem tradycji Mazurka Dąbrowskiego i Legionów jest Szkoła Podstawowa w Pierzchowie, mająca za patrona gen. J. H. Dąbrowskiego. Chlubą tej placówki powiatowej jest Izba Pamięci ze zbiorami pamiątek. Tutaj też znajduje się kolekcja urn, w których przywieziono ziemię na kopiec. Z kronikarskiego zapisu warto jeszcze wspomnieć, że generalnie kopiec powstał dzięki szczególnym działaniom prezesa małopolskiego SMTMD, prof. dra hab. K. Bielenina, który wiele pracy i serca włożył w sprawy organizowania i koordynowania działań jak również pozyskiwania środków finansowych.
Kopiec znajduje się:
Pierzchowiec, gm. Gdów, pow. Wieliczka, woj. małopolskie
Źródło:
Artykuł z książki "Kopce w krajobrazie kulturowym Polski" - Grzegorz Gill Wydawnictwo -Małopolskie Stowarzyszenie Miłośników Tradycji Mazurka Dąbrowskiego w Krakowie